III - METHODES D'ISOLEMENT, DE RECHERCHE ET D'IDENTIFICATION DES LISTERIA
 
 

1 - ECHANTILLONNAGE

L'échantillon doit être représentatif, non endommagé ou modifié lors du transport et de l'entreposage.
 
 

1.1 - La contamination d'un produit alimentaire

La contamination d'un produit alimentaire est aléatoire : elle peut intervenir à tous les stades, étant donné que le genre Listeria est ubiquitaire. Un produit peut être contaminé par plusieurs groupes, sérotypes ou lysotypes de Listeria.

1.2 - Traitement de l'échantillon

Les Listeria peuvent subir des agressions dues à la préparation des aliments (chauffage, pH très bas...). Il est alors indispensable de revivifier les germes si on veut avoir toutes les chances de les isoler. Pour cela, on peut réaliser un pré-enrichissement.

2 - L'ENRICHISSEMENT ET L'ISOLEMENT

Les Listeria sont en général en petit nombre dans les aliments et sont accompagnées d'une flore associée abondante. C'est pour ces raisons qu'une phase d'enrichissement sélectif est indispensable. A la suite de l'enrichissement, on pratique un isolement sur des milieux sélectifs (cf. annexes 2).
 
 

3 - IDENTIFICATION

Pour toutes les méthodes "d'enrichissement" comme d'isolement vue précédemment, on réalise une identification par des tests morphologiques, physiologiques et biochimiques (galerie de tubes ou galerie miniaturisée) :

~ isolement des colonies caractéristiques sur TSAYE, Tryptone Soya Agar Yeast Extract, (37°C/24 heures).

~ identification du genre : Gram, catalase, mobilité à partir d'un état frais par TSBYE à 25°C pendant 8 à 24 heures ou sur milieu mobilité.

~ identification de l'espèce : CAMP (37°C/48 heures), hémolyse sur gélose au sang (37°C/48 heures), xylose, rhamnose à partir de bouillon TSBYE (37°C/24à 48 heures).

Ou, on peut identifier la souche par d'autres méthodes donnant des résultats équivalents.

La galerie miniaturisée API Listeria est constituée de 10 tests qui permettent d'identifier les genres, espèces et sous espèces de Listeria. L'identification est réalisée en 24 heures sans nécessité de tests complémentaires. Ce test reconnaît 85% des 646 souches de Listeria. La galerie API Listeria comporte 10 microtubes contenant des substrats déshydratés, qui permettent la réalisation de tests enzymatiques ou des fermentations de sucres. Les réactions produites pendant l'incubation se traduisent par des changements de coloration spontanés ou révélés par l'addition de réactifs. Après 18-24 heures à 35-37°C, la lecture des réactions est réalisée visuellement avec le tableau de lecture et l'identification obtenue grâce à la liste des profils de la notice technique. Avant d'ensemencer une galerie API Listeria, on doit vérifier l'appartenance de la souche à étudier au genre Listeria :

- bacilles courts Gram positif polymorphes

- mobilité à 25°C mais pas à 37°C

- tests enzymatiques : catalase+ et oxydase-

Comme les prélèvements contiennent en général des mélanges de plusieurs espèces de Listeria, il est préférable de réaliser une subculture sur gélose au sang à partir d'une colonie bien isolée incuber la boîte 24 heures à 35-37°C.
 
 

Remarque : il est possible d'utiliser les milieux suivants pour prélever les colonies avant utilisation de la galerie API Listeria :

~ gélose au sang non sélectif, à base Columbia ou TSA, avec ou sans antibiotiques.

~ milieux sélectifs pour Listeria à l'exception du milieu Mc Bride qui inhibe l'expression enzymatique des bactéries sur la galerie API Listeria. Si ce milieu est employé pour l'isolement, il faut réaliser une subculture sur gélose au sang.

Les 10 tests réalisés sont :

~ Dim différenciation L. innocua / L. monocytogenes

Le test est fondé sur l'hydrolyse d'un substrat naphtylamide par une arylamidase. La réaction est la suivante :

R = radicale acide aminée

E = arylamidase
 
 

On détecte la naphtylamide par le réactif ZYMB (sel de diazonium) pour former un composé azoïque coloré en orange. L. innocua possède l'arylamidase.

~ Esculine

Le test est basé sur l'hydrolyse de l'esculine par la glucosidase. La réaction est :

La détection de l'esculine positif se fait par la formation d'un complexe marron foncé à noir. Toutes les Listeria sont esculine positif (confirmation du genre).

~ mannosidase

Ce test chromogénique est fondé sur l'hydrolyse du paranitrophényl D mannopyranoside par l' mannosidase. La réaction est :

~ Sept substrats glucidiques sont testés en fermentation : D arabitol, D xylose, rhamnose, méthyl D glucoside, ribose, glucose 1 phosphate et D tagatose.

La fermentation se déroule en anaérobiose. La fermentation de produits acides fait varier l'indicateur de pH (rouge de phénol). Les Listeria sont DARL positif (confirmation du genre).

La différentiation biochimique des espèces de Listeria est possible selon la figure 1 (Part 1, chap 1, §2)

L'hémolyse est lisible sur la gélose au sang de mouton. Le CAMP test est indispensable. Il s'agit de l'appréciation d'une "super hémolyse" en présence d'une souche test soit de Staphylococcus aureus, soit de Rhodococcus equi.

4 - METHODES D'ANALYSE RAPIDE

Les industriels veulent déterminer rapidement si leur produit est contaminé par des micro-organismes afin de réagir face à une contamination le plus vite possible. En ce qui concerne les Listeria, seule L. monocytogenes est reconnue pathogène pour l'homme. C'est pour cette raison que l'on exige l'absence de L. monocytogenes dans 25 grammes de produits, et pour les fromages dégraissés dont la teneur en eau est inférieure à 56%, l'absence de L. monocytogenes dans 1 gramme. Ainsi, une dizaine de systèmes commerciaux ce sont développés pour les analyses de présences/absence de Listeria. Parmi ces systèmes, les plus efficaces sont :

- l'immunoenzymologie

- la biologie moléculaire

Mais, dans tous les cas, on doit réaliser un enrichissement des échantillons (car la détection de Listeria requiert la présence d'environ 10⁴ à 10⁵ bactéries/ml).
 
 

4.1 - Technique d'enrichissement rapide par immunocapture

Le principe de l'immunocapture :

Des billes magnétiques sont recouvertes d'Ac polyclonaux spécifiques des Listeria. Elles sont ensuite extraites et concentrées par aimantation. Il existe 2 kits utilisant ce principe : Listertest et Listerscreen. Ces 2 kits détectent uniquement le genre Listeria.

~ Listertest permet l'isolement et la numérotation de Listeria ööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö